Słowiański Bestiariusz Kompendium wierzeń, demonologii, symboli i bóstw słowiańskich. Poruszamy również tematy dotyczące medycyny ludowej i życia codziennego Słowian.
Z uwagi na ogromne znaczenie historyczne i kulturowe stroje słowiańskie są niezwykle ważne dla osób pasjonujących się rodzimym dziedzictwem. Próby odtworzenia noszonych niegdyś strojów są po części dyktowane nostalgią za znaną jedynie z historycznych źródeł przeszłością, po części zaś ukłonem w stronę naszych przodków. Jak ubierali się dawni Słowianie? Z jakich materiałów szyli swoje ubrania i jak je zdobili? Chcesz się dowiedzieć czegoś więcej na ten temat? Zapraszamy!
Słowiańskie stroje ludowe – co o nich wiemy?
Jeśli ktoś z całą stanowczością twierdzi, że współcześnie dysponujemy obszerną wiedzą na temat dawnych słowiańskich strojów, to – powiedzmy sobie wprost – mija się z prawdą. Realia są bowiem takie, że owszem mamy sporo informacji, ale na temat regionalnych strojów ludowych pochodzących głównie z drugiej połowy XIX wieku i lat późniejszych. Wszyscy kojarzymy piękne w swoim przepychu stroje pochodzące z Kaszub, Śląska czy innych regionów, lecz niewiele mają one wspólnego z odzieżą sprzed kilkuset lat. Nas interesują przede wszystkim stroje starosłowiańskie, te z początków średniowiecza.
Co wiemy na ich temat? Niestety – niezbyt wiele. Na taki stan rzeczy składa się kilka czynników. W pierwszej kolejności należy wymienić ubogość źródeł archeologicznych, które mogłyby poszerzyć naszą wiedzę na temat dawnych strojów. Zachowaniu autentycznych ubiorów nie sprzyjał z pewnością zwyczaj palenia zwłok, który praktykowany był wśród Słowian przez kilkaset lat. Po drugie sama podatność naturalnych tkanin i materiałów na upływ czasu i działanie środowiska sprawiły, że zachowały się jedynie nieliczne ubrania słowiańskie, a raczej ich mocno sfatygowane fragmenty. Nie może być więc mowy znalezisku mogącym dać pełen obraz dawnego stroju. Z dostępnych znalezisk mamy do dyspozycji fragment sukni z XI wieku, który jest jednak bardzo nadgryziony zębem czasu. Na jej podstawie trudno wnioskować, jak wyglądały słowiańskie stroje damskie – chyba że będziemy się posiłkować sporą dawką wyobraźni.
Podejmując próbę rekonstrukcji historycznej odzieży, badacze sięgają więc do znalezisk archeologicznych z innych rejonów, jak choćby ze Skandynawii, gdzie czas i natura łaskawiej potraktowały historyczną odzież. Na terenie Słowiańszczyzny napotkano z kolei znaleziska pozwalające badaczom wnioskować o rodzajach tkanin, splotach i wzorach – stąd między innymi wiemy, jak wyglądały krajki – które przecież tak często zdobiły słowiański strój.
Z odsieczą przychodzi także sztuka. Rodzime ikonografiki, a także te pochodzące z terenu Czech, Niemiec i Rusi są pomocne w usystematyzowaniu wiedzy na temat stroju. Pewne pojęcie na temat wyglądy Słowian dają nam opisy kronikarzy, jednak są one rzadkie i raczej enigmatyczne, a często – niespójne. Należy wspomnieć, że spośród rodzimych badaczy próby przedstawienia w jaki sposób prezentowała się słowiańska odzież podjął się jeden z pionierów polskiej etnografii Kazimierz Moszyński, między innymi w swoim monumentalnym dziele Kultura ludowa Słowian.
Słowiańskie stroje – jak i z czego je szyto?
Podstawą słowiańskiej odzieży były tkaniny wytwarzane z lnu lub wełny, rzadziej – w przypadku ludzi zamożnych – pojawiały się elementy jedwabne. Podobnie było z nićmi – królował len, konopie, dużo rzadziej pojawiał się jedwab. To logiczne – jedwab można było na Słowiańszczyźnie nabyć jedynie drogą kupna. Nasi przodkowie tworzyli tkaniny z dostępnych surowców, a więc z samodzielnie uprawianego lnu, konopi oraz z hodowali owiec.
Odzież słowiańska – bez koszuli się nie obejdzie
Podstawowym elementem garderoby zarówno w przypadku mężczyzn, jak i kobiet była koszula. Koszule były szyte z prostokątnego kawałka płótna – najczęściej lnianego – złożonego na pół, z boków wszywane były wstawki, które poszerzały strój i umożliwiały swobodę ruchów. Były one prostokątne, z czasem w niektórych rejonach bywały marszczone pod pachami, następnie zaczęto stosować kliny trójkątne. Dekolt był niewielki, najczęściej półokrągły, często z niewielkim rozcięciem. Koszule miewały różną długość – od krótkich, poprzez półdługie aż po sięgające stóp. Dłuższe koszule były z pewnością bardziej praktyczne, ponieważ w gorące dni bywały jedyną noszoną warstwą odzieży, szczególnie w przypadku kobiet. W takim przypadku najczęściej przepasywano je krajką – w ogóle strój słowiański damski i męski nie mógł obyć się bez krajki, był to dodatek wręcz niezbędny.
Koszule w najprostszym wydaniu były niefarbowane i niezdobione, ewentualnie obszywano je krajką. Tak noszono je na co dzień, szczególnie w przypadku najuboższej ludności. Barwy i hafty były oznaką zamożności lub też zachowywano je na wyjątkowe okazje. Koszule zresztą nawet w przypadku bogatszych osób były na ogół utrzymane w jasnych kolorach. Wracają do zdobień – słowiański strój ludowy często pokryty był haftami i obszywany krajkami i dotyczyło to również koszul. Zdobiony był przede wszystkim dekolt oraz mankiety rękawów, przy czym bardzo charakterystycznym dla słowiańskiej odzieży był haft krzyżykowy o różnorodnych wzorach i kolorach.
Strój słowiański kobiecy
W szafie (czy też skrzyni) Słowianki żyjącej kilkaset lat temu znajdowały się między innymi zapaski, spódnice, suknie, sukmany, zawoje, chusty… Najdawniejsze były z pewnością zapaski, czyli płachty materiału niezszywane w spódnicę, lecz mocowane w pasie za pomocą krajki. Zapaski noszone bywały pojedynczo, ale znacznie częściej podwójnie – z przodu i z tyłu stroju. Spódnice pojawiły się nieco później, w różnych okresach w każdym z regionów Słowiańszczyzny i przyjmowane były z mniejszą lub większą ochotą. Co do sukni – jako odzież słowiańska pojawiły się około XI/XII wieku, a ich noszenie uzależnione było od statusu materialnego, społecznego, jak i okoliczności. Suknia składała się najczęściej z dwóch warstw. Jedną z nich była suknia spodnia, najczęściej utrzymana w jasnych barwach, sięgająca do kolan lub nawet do kostek. Suknia wierzchnia mogła być krótsza od spodniej – oczywiście jeśli ta druga była stosownie długa. Rękawy były proste lub rozszerzane. Mankiety rękawów, dekolt i dół sukni były często zdobione krajką, hafty pojawiały się na sukniach kobiet zamożnych. Do sukni noszono również zapaski, w chłodne dni łączono je ze spódnicami, tak aby uzyskać warstwy chroniące przed zimnem. Wierzchni słowiański strój kobiecy to prostokątny, spinany pod brodą płaszcz lub narzutka, czyli prostokątna lub kwadratowa płachta materiału. Nieodzownym dodatkiem w przypadku kobiety zamężnej był zawój lub chusta. Z gołą głową mogły chodzić jedynie dziewczęta. Oczywiście musimy wspomnieć i o butach – te były krótkie, skórzane, w przypadku najuboższych warstw noszono brzowe łapcie. Stopy chroniono owijaczami lub onucami, spinano krajką lub rzemieniem.
Stroje słowiańskie męskie
Podobnie jak w przypadku kobiet podstawą ubioru męskiego była koszula lniana o różnorodnej długości. Na nią często nakładano tunikę lnianą, wełnianą lub – rzadziej – lniano – konopną. Nieodzowne były również nogawice, czy jak kto woli – gacie, które okrywały nogi i biodra. Mężczyźni nosili również sukmany o kroju wciętym w pasie i rozszerzającym się ku dołowi. Sukmany były z przodu rozcięte, przepasywano je pasami lub krajkami, a ich krawędzie również zdobiono krajkami. W chłodniejsze dni noszono płaszcze przytrzymywane pod brodą zapinką. Buty były skórzane, krótkie lub długie – sięgające kolan. Nakrycia głowy noszono głównie w zimie i sięgano wtedy po imponujące futrzane czapy. Bardzo ważnym dodatkiem w stroju męskim były pasy tkane lub skórzane o różnej szerokości. Słowiański strój męski, jego jakość i wygląd uzależnione były oczywiście od stanowiska społecznego, a więc i zamożności noszącej go osoby. Taki na przykład płaszcz był jednym z symboli statusu społecznego i jego wygląd w przypadku klasy najuboższej i szlachty różnił się diametralnie.
Słowiańskie ubrania współcześnie
Odzież stylizowana na starosłowiańską przyciąga osoby, które chcą wprowadzić do współczesnego świata nieco rodzimej historii. Nawet na co dzień mamy możliwość zaakcentowania naszej pasji poprzez włączenie do garderoby nietuzinkowych elementów choćby takich jak krajka czy stylizowana na dawną biżuteria. Z kolei stroje odświętne, zakładane w szczególnych okolicznościach, takich jak na przykład swadźba, podkreślają uroczysty charakter chwili. Na pewno zgodzicie się, że dla osób zakochanych w słowiańskim świecie nie są to nic nieznaczące słowiańskie ciuchy, to raczej wyraz pasji i znacząca część życia.
