Słowiański Bestiariusz Kompendium wierzeń, demonologii, symboli i bóstw słowiańskich. Poruszamy również tematy dotyczące medycyny ludowej i życia codziennego Słowian.
Słowiańskie wzory – symbolika i znaczenie
Chęć upiększania świata jest jedną z naturalnych potrzeb człowieka. Tak było przed wiekami i tak jest do dziś. Dzięki pracy archeologów, etnografów i folklorystów wiemy, że nasi przodkowie dbali o estetykę nawet najprostszych narzędzi, elementów wyposażenia czy odzieży. Słowiańskie wzory do dziś budzą zachwyt i są inspiracją dla kolejnych pokoleń twórców, nie tylko tych rodzimych, ale również pochodzących z odległych rejonów świata. Słowianie zdobili charakterystyczną ornamentyką przedmioty wykonane z metali, kamienia, drewna oraz tkaniny. W ostatnim przypadku mowa jest przede wszystkim o hafcie i nad nim właśnie pochylimy się tym razem.
Miejsce haftu w życiu Słowian
Obecnie haft pełni przede wszystkim funkcję dekoracyjną, a ludzie rzadko zdają sobie sprawę, że w przeszłości każdy ścieg i wzór miał głębsze znaczenie. Nasi przodkowie tworzyli w sposób przemyślany i celowy. Obecnie ich śladem podążają również świadomi rękodzielnicy, którzy starają się podtrzymać dawne tradycje. Haft słowiański niemal zawsze stanowił zapis jakiejś historii. Opowiadał o dziejach społeczności, czyjegoś życia, odnosił się do przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości. W ostatnim przypadku stanowił swego rodzaju wróżbę lub urok, dzięki któremu zaklinano przyszłość.
Wyhaftowana historia życia
Doskonałym przykładem znaczenia, jakie przywiązywano do wyszywania, są ręczniki obrzędowe, obecne w kulturze niemal całej słowiańszczyzny. Tradycja ich tworzenia najdłużej pozostała żywa na terenach wschodnich, a więc na obszarze dzisiejszej Rosji, Ukrainy, Białorusi, a w Polsce – na Podlasiu. Nazwa ręcznik może być myląca dla współczesnego człowieka, warto więc zaznaczyć, że nie chodziło o zwykły ręcznik do wycierania dłoni. Ręcznik obrzędowy był długim nawet na trzy metry i szerokim kawałkiem płótna, który towarzyszył człowiekowi od początku życia, aż po jego kres. Jeden koniec ręcznika symbolizował narodziny, drugi śmierć. Wyhaftowane między nimi słowiańskie wzory opowiadały o losie i przeznaczeniu danego człowieka. Ręcznik stawał się wyjątkowy właśnie dzięki haftom, które nadawały mu szczególnej mocy. Ręczniki były wykonywane również na potrzeby szczególnych okoliczności, takich jak swadźba lub uroczystości związanych z obchodami świąt. Dziewczyna biorąc ślub, wnosiła w posagu przynajmniej jeden ręcznik, przygotowany specjalnie na tę okoliczność . Bywał on również wykorzystywany podczas samej ceremonii zaślubin. Oczywiście wyszywane były nie tylko ręczniki, ale również pasy, koszule, nakrycia głowy, chusty. Słowianie z różnych regionów wytworzyli charakterystyczne dla ich kultury wzory i ornamenty, wyróżniające ich wśród ludów z innych rejonów.
Symbolika wzornictwa i kolorystyki
Wzory słowiańskie nawiązywały do spraw istotnych dla każdego człowieka i czerpały wprost z otaczającej natury. I tak na przykład prostokąty lub romby były symbolem pól, od których zależał dobrobyt każdego człowieka w osadzie. Wyszywane ptactwo domowe miało różnorodne znaczenie, zależnie od gatunku. Kaczki odnosiły się do domu i rodziny, kogut symbolizował witalność i młodość, gęś waleczność, odwagę, wierność i czystość. Czerpiąc z natury, twórcy słowiańscy wplatali do ornamentyki motywy roślinne, szczególnie kwiaty, takie jak chabry, które chroniły od uroku lub maki, które symbolizowały granicę między światem żywych i zmarłych. Pamiętano również o kwiatach lnu, koniczyny, słonecznikach i innych roślinach, które były nieodłącznymi elementami najbliższej człowiekowi przyrody.
Nie sposób nie wspomnieć o symbolach nawiązujących do wierzeń. Haft krzyżykowy często przedstawiał motywy odnoszące się bezpośrednio do słowiańskich bóstw. Na przykład często pojawiał się motyw kobiety, najczęściej z uniesionymi rękami, który symbolizował Mokosz, patronkę kobiet i wszystkiego, co z kobiecością związane. Wsparcie bogini matki uważano za szczególnie cenne, było bowiem gwarancją bezproblemowej ciąży, porodu oraz zdrowego potomstwa. Warto wspomnieć o motywie zwanym kwiatem Peruna, który chronił przed złem, prowadził do ukrytych skarbów, a także symbolizował czystość ducha. Pojawiały się również inne symbole związane z boskim panteonem, takie jak swarożyca, czy tak zwane ręce boga.
Nasi przodkowie do tworzenia ornamentów na tkaninach najczęściej wykorzystywali wyszywanie krzyżykowe lub haft tkacki. Ogromne znaczenie, szczególnie w przypadku ręczników obrzędowych, pasów używanych do związywania rąk podczas swadźby oraz innych obrzędowych tkanin, miały kolory użytych nici. Najczęściej wykorzystywano nici czarne, czerwone, a także niebieskie. Kolor czarny symbolizował rodzącą plony ziemię, czerwień odnosiła się do słońca, witalności i siły, niebieski symbolizował świat niematerialny, duchowość, wodę i niebo.
Haft słowiański współcześnie
Współczesny świat wysoko ceni słowiańskie hafty, a pokryte nim wytwory rękodzielnicze osiągają niejednokrotnie zawrotne ceny – i słusznie! I Twórcy czerpiący inspiracje z rodzimego dziedzictwa przekazują je kolejnym pokoleniom, dzięki czemu każdy przedmiot wychodzący spod ich rąk ma również symboliczną, niepoliczalną wartość. Odzieży i innych wyrobów haftowanych warto szukać w pracowniach pasjonatów, którzy dbają o wysoką jakość każdej rzeczy wychodzącej spod ich rąk.
Świetny wpis, brakuje mi jednak fotografii, wzorów, przykładów. Moze sie kiedys doczekam, poza tym suuper