Słowiański Bestiariusz Kompendium wierzeń, demonologii, symboli i bóstw słowiańskich. Poruszamy również tematy dotyczące medycyny ludowej i życia codziennego Słowian.
Kruk i inne ptaki wróżebne według Słowian
Świat naszych przodków, dawnych Słowian, nie był miejscem bezpiecznym i miłym. Nawet we własnym domostwie czy w najbliższym jego otoczeniu czyhało na człowieka potencjalne niebezpieczeństwo. Dzikie zwierzęta, pożary, susza, choroba, nieudany poród, nieszczęścia, z którymi aż nazbyt często nie było sposobu walczyć. Nic dziwnego, że obawiając się przyszłości, starano się rozjaśnić jej mroki wróżbami. Spośród wielu rytuałów i wierzeń duże znaczenie odgrywały w przewidywaniu przyszłości ptaki.
Słowiańskie ptaki wróżebne
Wybrane gatunki ptaków były uważane przez Słowian za wróżebne. Ich zachowanie mogło stanowić dobry lub zły znak na przyszłość. Szczególną rolę odgrywały we wróżbach podróżnych. Do ptaków o magicznym charakterze zaliczano między innymi kury i koguty, dzięcioły, sikory, lelki, bociany oraz kruki. Zwłaszcza te ostatnie odgrywały szczególną rolę we wróżbach naszych przodków.
Wróżby podróżne
Jak już wspomniano, na ptaki zwracano szczególną uwagę, wyruszając w podróż. Z pewnością konieczność opuszczenia względnie bezpiecznego domu lub wioski, była dla naszych przodków powodem do niepokoju. Na traktach i ścieżkach czyhały przecież dzikie zwierzęta, zbójcy, może nawet potwory i złe duchy… Kiedy więc trzeba było opuścić bezpieczne kąty, zwracano się o wróżbę do ptaków. Dzięki niej wiedziano, czy podróż będzie bezpieczna, czy też przeciwnie – na szlaku czeka nieszczęście i lepiej zawczasu zawrócić z drogi.
Obserwacja lotu kruków
Najpopularniejsze wróżby opierały się na obserwacji lotu ptaków. Dużą wagę miało wróżenie z lotu kruka. Jeśli dostrzeżony przez podróżnego kruk przelatywał ponad drogą ze strony lewej na prawą, uznawano to za szczęśliwą wróżbę. Z kolei ptak przelatujący w kierunku odwrotnym wróżył nieszczęście. Jednak najgorszą wróżbą było dostrzeżenie kruka lecącego w kierunku człowieka, zwróconego do niego dziobem. Było to zapowiedzią rychłego nieszczęścia, którego odwrócenie było możliwe jedynie poprzez wypowiedzenie odpowiedniego zaklęcia.
Kim był kruk dla Słowian?
Kruki stanowiły obiekt bacznej uwagi Słowian nie tylko w kontekście podróżnych wróżb. Wierzono, że są one jednymi z ptaków, pod których postaciami wędrują ludzkie dusze. Kruki były posłańcami, które przenosiły pierwiastek życiowy z Ptasiego Wyraju do nowo narodzonych dzieci. Funkcję tę pełniły szczególnie często w czasie zimy, kiedy bociany opuszczały Słowiańszczyznę.
Według niektórych podań kruk miał również zasiadać w koronie Drzewa Kosmicznego, choć należy przyznać, że w podaniach częściej była mowa o kogucie. Ptak ten miał zaśpiewać (zapiać) jedynie raz, obwieszczając nadchodzący koniec świata.
O kruku wiemy również, że był na równi z sową, wilkiem, kotem i wężem, towarzyszem opiekunki lasu – Leśnej Baby, szerzej znanej w Polsce jako Baba Jaga.
Inne ptaki wróżebne
W przypadku innych ptaków wróżebnych, podobnie jak w przypadku kruków, zwracano uwagę na kierunek lotu, co miało znaczenie w aspekcie podejmowanej podroży. Jednak wsłuchiwano się również w ptasie głosy, które mogły przekazywać człowiekowi ważne informacje dotyczące przyszłości.
Kukanie kukułki mogło zwiastować dobrą lub złą nowinę. Dobrą – gdy kukanie dobiegało z prawej strony, złą – gdy dochodziło z lewej. Najgorszą wróżbą była usłyszenie kukułki za sobą – jej głos zwiastował wtedy śmierć.
Duże znaczenie nadawano stukaniu dzięcioła, które, gdy rozlegało się w pobliżu domostwa, zwiastowało śmierć. Wierzenie to jest wspólne dla Słowian z niemal wszystkich regionów, co jest raczej niezwykłe.
Wróżenie z zachowania ptaków
Wróżenie „z ptaków” nie polegało jedynie na obserwacji kierunku ich lotu i słuchaniu ptasich głosów. Wierzono również w znaczenie zachowania ptaków we wzajemnych kontaktach, w stosunku do innych zwierząt, w sposobie gromadzenia się, itd.
Słowianie północni dostrzegając licznie pojawiające się wielkie ptaki drapieżne oraz ich walki w powietrzu, wróżyli wojnę. Na wschodzie napotkanie pierwszego wiosennego bociana lub żurawia w locie było szczęśliwą wróżbą, stojącego lub siedzącego– złą. Powracające po zimie ptactwo, jeśli leciało prosto i spokojnie – wróżyło dobrobyt i urodzaj, jeśli klucząc i rozpraszając się – nieurodzaj i głód.
Ptactwo domowe
Również ptaki gospodarskie stanowiły przedmiot wróżb. Przede wszystkim charakterystyczne pianie kury uważano za wybitnie zły omen prorokujący śmierć, której zapobiec mogło jedynie zabicie wieszczącego ptaka. Kury wykorzystywano także do celowych wróżb, które polegały przede wszystkim na obserwacji sposobu i tempa, w jaki wydziobywały one ziarno oraz zachowania podczas jedzenia.
Bibliografia:
Moszyński K., Kultura ludowa Słowian. Kultura duchowa
