Słowiański Bestiariusz Kompendium wierzeń, demonologii, symboli i bóstw słowiańskich. Poruszamy również tematy dotyczące medycyny ludowej i życia codziennego Słowian.
Jest to jedno z najstarszych narzędzi używanych przez człowieka (początkowo kamienne, później żelazne). Ma pośrednie związki z ogniem, gdyż uderzanie nim o kamień, lub metal powoduje krzesanie iskier. Jak większość tego typu przedmiotów, posiada dwoistą naturę. Z jednej strony zawiera w sobie siły twórcze – przy jego pomocy człowiek może przekształcać Naturę w Kulturę (obróbka drewna), tym samym powodując przekształcanie dzikości i chaosu w uporządkowaną rzeczywistość ludzi. Z drugiej strony natomiast, jako narzędzie walki jest blisko związany z krwią i śmiercią. Używany jest także w rytualnym uśmiercaniu ofiar oraz do wymierzania kary śmierci przez katów, co jeszcze dodatkowo wzmacnia jego właściwości magiczne.
W rękach bogów topór bywa częstym zamiennikiem pioruna, stąd jego oczywisty związek z Perunem i wieloma innymi bóstwami posiadającymi moc władania nad błyskawicami (niekiedy zamiast topora może być wykorzystywany młot, jak w przypadku skandynawskiego gromowładnego Thora, ale także litewskiego Perkuna). Perun posiadał na swoim podorędziu piorunową siekierę, która miała bardzo przydatną cechę, a mianowicie po rzucie wracała do właściciela. Toporami posługiwali się również waleczni herosi i bohaterowie mitów, jak chociażby Gilgamesz, który wsławił się między innymi odważnym czynem, jakim było uwolnienie boginię Isztar poprzez zabicie węża przy użyciu tej właśnie broni. Ponadto topór może być również symbolem władzy, dzięki czemu władcy w ten sposób zyskiwali patronat określonego bóstwa.
Zawarta w toporze siła przeistaczania jest wykorzystywana w wielu rytuałach, kiedy dana osoba lub osoby ulegają pewnej przemianie, zmieniają swój status. W antycznych czasach gliniane bądź wykonane z brązu toporki wkładano zmarłym do grobów, by służyły im jako światło prowadzące na tamten świat. W przypadku kata posługującego się toporem, istotną właściwością tego narzędzia była moc oczyszczania, która sprawiała, że złoczyńca pozbywał się zmazy powstałej w wyniku dokonania złego uczynku. Bywał używany także przy mniejszych występkach, np. nierządnicy w karczmie ucinano włosy przy pomocy topora. Jednocześnie ze względu na swoje właściwości i powiązania ze śmiercią należało uważać, by topora nie położyć na blachę pieca, gdyż mogłoby to skutkować „skażeniem” świętego ognia nieczystością.
Znane są również właściwości ochronne topora. Na słowiańszczyźnie aby uchronić się przed wirem powietrznym (a ściślej rzecz ujmując przed znajdującym się w nim demonem – najczęściej był to bies lub czart), należało rzucić w niego toporem (pomocny mógł być także sierp). Skuteczne było również wbijanie go w drzewce pługa, próg, lub ścianę chaty. Na obszarze Serbii by odegnać burzę gradową wieśniaczki wynosiły poza granicę wsi starą chustę, siekły ją siekierą, a pozostałe strzępki rozrzucały wierząc, że chmury burzowe spotka taki sam los. Transformacyjne właściwości topora wykorzystywano także podczas obrzędów weselnych, gdy dokonywała się zmiana statusów państwa młodych (z ciekawszych zabiegów warto zanotować chowanie pod łóżkiem młodej pary topora w celu ochrony przed demonami, a także zapewnienia licznego potomstwa – drogie panie, już wiecie co robić, gdy chcecie mieć gromadkę dzieci!), a także w trakcie porodów, chrztów, obrzędów pogrzebowych – czyli wszędzie tam, gdzie dokonuje się jakaś zmiana i świat ludzki styka się z sacrum.
Ilustracja topora na złotym tle.
Darksteel Axe – Magic The Gathering
Artist: Daniel Ljunggren
Dzięki za info, uzupełnione.
Świetny artykuł, oby takich więcej. Przypomina mi się od razu Krakus z toporem. A i ja lubuje i trenuje się w rąmbaniu drewna siekierą B-)
Zasadniczo żelazo to pierwiastek, a do wykonywania narzędzi używa się stopu żelaza z węglem (konieczny) i często innymi pierwiastkami (dodatki stopowe).
Ale, żeby nie było tak prosto dla określenia dawnych materiału uzyskanego w wytopie w piecu dymarkowym lub fryszerskim a następnie przekutego używa się czasem określenia stare żelazo. Ma charakterystyczną nieco włóknista strukturę. Podobnie wygląda żeliwo świeżone. W stosunku do miękkiej stali z bardzo małą zawartością węgla też używa się określenia żelazo i nie jest to właściwe błędne.
A dawne topory wykonywano też z mosiądzów, brązów itp.
Właściwie to powinienem był napisać „metalu” 😉
Gilgamesz miał topór ważący 3 taleny, tj ok 90 kg oraz miecz ważący 2 talenty, tj ok 60 kg i razem ze zbroją niósł na sobie 10 talentów (ok 300kg). To byli bohaterowie, a nie te współczesne mięczaki z toporami po 2kg
Podziel to przez 10 to może będzie zbliżone do realiów… 60kg miecz? Pewnie jeszcze w jednej ręce to trzymał…