Słowiański Bestiariusz Kompendium wierzeń, demonologii, symboli i bóstw słowiańskich. Poruszamy również tematy dotyczące medycyny ludowej i życia codziennego Słowian.
Raróg – w słowiańskiej mitologii demon/duch związany z ogniem, dawniej być może bóstwo, które z czasem zostało zdegradowane do formy demonicznej. Najczęściej przybierał postać ognistego ptaka, będącego zwierzęcym towarzyszem Swaroga lub jednym z jego wcieleń.
Według podań Raróg wykluwa się ze złotego jaja wysiadywanego przez człowieka całe dziewięć dni. Poza ognistą ptasią postacią (sokół, rzadziej paw bądź złoty kur) może się Raróg ukazywać także jako ognisty smok lub wicher. W kulturze ludowej został sprowadzony do roli malutkiego ptaszka (mieszczącego się w kieszeni), który przynosił szczęście – nie bez powodu zresztą, gdyż dawniej dostrzeżenie Raroga (pod postacią mknącego przez niebo światełka) oznaczało otrzymanie boskiego błogosławieństwa. Z drugiej strony potęga jego wzroku potrafi przemieniać ludzi w cudaków i dziwolągów, a nawet zabijać.
Jak już zostało wspomniane, Raróg mógł być zwierzęcym towarzyszem Swaroga lub jednym z jego wcieleń – wskazuje na to jego związek z ogniem oraz bardzo podobna nazwa. Tym samym słowiański demon ognia stawał się przeciwnikiem Żmija będącego pupilem boga podziemnego świata – Welesa. Niektóre podania przypisują Rarogowi zadanie strażnika krainy bogów, który trzymając w swych szponach klucz, strzeże wrót prowadzących do Wyraju/Nawii/Prawii – słowiańskich zaświatów. Wydaje się to o tyle prawdopodobne, że w mitologii słowiańskiej dusze udające się do zaświatów bywają ukazywane właśnie pod postacią ptaków, tak więc ognisty ptak strzegący wejścia do raju zdaje się pewną logiczną konsekwencją.
Nazwę ognistego ptaka wiązać można z awestyjskim „waragna” co oznacza nadprzyrodzonego sokoła. Natomiast A. Gieysztor doszukuje się pochodzenia Raroga w kręgu mitologii irańskiej. Część badaczy zauważa również pewną korelację z łacińskim rarum (ang. rare) oznaczającym „rzadkość” – a właśnie taką istotą jest słowiański ognisty ptak: nietypową, unikatową, niezwykłą. Ta teoria może mieć poparcie w powiedzeniu, które przetrwało do naszych czasów, chociaż jest dość rzadko używane. Brzmi ono „patrzeć jak na raroga” – czyli spoglądać na coś ze zdziwieniem, jak na coś niecodziennego, niezwykłego, rzadki okaz. W folklorze rosyjskim odnaleźć można legendę o Żar-Ptaku, której bohater może być wschodniosłowiańską wersją Raroga.
Historie o boskich bądź demonicznych ptakach odnaleźć można w wielu mitologiach. Najoczywistszym skojarzeniem jest tu oczywiście Feniks, ognisty ptak, który regularnie ginie i odradza się z popiołów. W przypadku Egipcjan występuje co najmniej kilka sokolich postaci bogów, jak chociażby Re (związany ze słońcem, czyli w pewien sposób także z ogniem) czy Horus. Słowianie natomiast mają swojego ognistego Raroga, który obecnie jest już nieco zapomniany, niemniej ciągle fascynujący. Na terenie Polski można czasem natknąć się na jeden z gatunków sokoła, znanego jako Raróg Zwyczajny, który jednak na obszarze naszego kraju nie gniazduje. W Górach Suchych (Sudety Środkowe) można natomiast wspiąć się na szczyt, który nosi dumną nazwę Raróg, a wysokość tegoż wzniesienia wynosi 745 metrów n.p.m.
Bibliografia
Gieysztor Aleksander „Mitologia słowiańska”
Szyjewski Andrzej „Religia Słowian”
Suchocki Jerzy „Mitologia bałtyjska”
Podgórscy Adam i Kazimierz „Wielka księga demonów polskich”
Dobrowolski Jacek „Rozprawa z Rarogiem”
Oj chyba skończę czytając tego bloga całą noc 😀 od jakiegoś czasu próbuje się dowiedzieć czegoś więcej o wierzeniach dawnych Słowian ale gubię się w naukowych podaniach, a tutaj wszystko jest jasne i czytelne, prawdziwy cud hahah na pewno zostanę stałą czytelniczką!
Dziękuję, bardzo mi to miło słyszeć! A w zasadzie czytać 😉 Staram się, żeby materiał był klarowny i przystępny dla wszystkich. Specjaliści mają wystarczająco dużo pozycji w słowiańskich tematach 😛
A ja szukam symbolu tego ognistego ptaka. Czy dobrze rozumiem, że to taki nasz Fenix?Chciałabym wychaftowac go na chuście w której nosze dziecko. Dobry to pomysł?
Bardzo zaciekawił mnie ten artykuł. Od małego, odkąd pamiętam, moja mama wołała na mnie Raróg, Ty Rarogu itp. Było to jej pieszczotliwe określenie na mnie. Czasami z takim przekorem używane, że jestem strasznym Rarogiem jak coś spsociłam. Zapytana dlaczego takie określenie mi nadała, powiedziała, że sama nie wie skąd jej się to wzięło, tak jej przyszło do głowy jak na mnie spojrzała. Z resztą o żadnych mitologicznych demonach-stworzeniach noszących to imię wcześniej nie wiedziała.
Są stwierdzone lęgi Raroga w Polsce. I to od paru lat.
Ja mam na nazwisko Raróg i naprawdę bardzo lubię swoje nazwisko 🙂